دکتر بهروز کوچکی
بسیاری از افراد جامعه از اخبار رادیو، تلویزیون، مطبوعات و یا از دوستان و آشنایان خود مطالبی در مورد افزایش فشار چشم، آب سیاه و نابینایی ناشی از آب سیاه می‌شنوند و سؤالات زیادی در این موارد برای‌شان پیش می‌آید؛ از جمله اینکه آیا علائمی که در چشم من ایجاد شده مربوط به افزایش فشار چشم یا گلوکوم است؟ علائم گلوکوم چیست؟ در صورتی که فردی مبتلا به آب سیاه باشد آیا فرزندان او نیز مبتلا می‌شوند؟ و سؤال‌های دیگری از این دست.
در این نوشتار سعی شده است به اغلب این سؤال‌ها به طور کاربردی جواب داده شود.اما ابتدا باید بدانیم آب سیاه چیست.
گلوکوم یا آب سیاه چیست؟
گلوکوم یا آب سیاه به بیماری‌ای گفته می‌شود که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی (یا به اختصار فشار چشم) آسیب می‌بیند. از آنجا که عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن (به تدریج) موجب نقص میدان بینایی می‌شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند در نهایت می‌تواند به نابینایی کامل منجر گردد.
عامل ایجاد گلوکوم چیست؟
در بعضی موارد عامل ایجاد گلوکوم قابل تشخیص است مانند ضربه به چشم، بعضی از اعمال جراحی چشم و بسته شدن زاویه چشم، اما در بسیاری از موارد گلوکوم یک بیماری با علت ناشناخته است و عوامل ژنتیک و محیطی فراوانی در ایجاد آن دخیل هستند.
انواع گلوکوم کدامند؟
گلوکوم را می‌توان به دو دسته، گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته تقسیم کرد. خوب است شما هم بدانید که زاویه چشم به بخشی از چشم گفته می‌شود که بین عنبیه (بخش رنگی چشم) و قرنیه (بخش شفاف چشم) قرار گرفته است. به طور معمول در ناحیه جلویی چشم مایعی شفاف در حرکت است؛ این مایع در داخل چشم تولید می‌شود و از ناحیه زاویه چشم خارج می‌گردد. در صورتی که زاویه چشم دچار آسیب شده یا بسته شود، این مایع قادر به خروج از چشم نیست و موجب افزایش فشار داخل چشم و بروز گلوکوم می‌شود.
در بیشتر موارد، بیماران با گلوکوم از نوع زاویه باز روبرو می‌شوند، اما در صد قابل توجهی از بیماران نیز دچار تنگی یا بسته بودن زاویه چشم هستند.
علائم گلوکوم چیست؟
علائم گلوکوم بر حسب نوع آن متفاوت است:
الف: گلوکوم مادرزادی با علائمی از قبیل سفیدی قرنیه، اشک ریزش، ترس از نور و بزرگی چشم ظاهر می‌شود.
ب: گلوکوم زاویه باز: در اغلب موارد گلوکوم زاویه باز (و همچنین گلوکوم زاویه بسته) مزمن، بیمار متوجه وجود گلوکوم نمی‌شود مگر اینکه بیماری بسیار پیشرفت کند و اختلال در میدان بینایی ایجاد شود.
ج: گلوکوم زاویه بسته حاد: این بیماری با علائم حاد کاهش دید در چشم، اشک ریزش، ترس از نور، دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ بروز می‌کند. در چنین شرایطی، بیمار باید به صورت اورژانس به چشم پزشک مراجعه کرده و تحت درمان فوری قرار گیرد.
گلوکوم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در اغلب موارد معاینه کامل بالینی شامل اندازه گیری فشار داخل چشم، معاینه زاویه چشم، بررسی نمای عصب بینایی و تست میدان بینایی برای تشخیص گلوکوم کافی است؛ ولی در بعضی موارد خاص نیاز به انجام تست‌های دیگر مانند تصویربرداری از سر عصب بینایی و شبکیه نیز وجود دارد.
آیا گلوکوم قابل درمان است؟
در روند بیماری گلوکوم، عصب بینایی به تدریج آسیب می‌بیند و سلول‌های عصبی موجود در آن دچار مرگ تدریجی می‌شوند. هنگامی که گلوکوم تشخیص داده می‌شود برای بخشی از الیاف عصب چشم که از بین رفته است درمانی (در حال حاضر) وجود ندارد. هدف اصلی از درمان گلوکوم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و حفظ دید باقیمانده برای انجام امور زندگی عادی بیمار است.
راه‌های درمان گلوکوم کدامند؟
در اغلب موارد به جز گلوکوم مادرزادی و گلوکوم‌های زاویه بسته، درمان با قطره‌های چشمی آغاز می‌شود و در صورتی که گلوکوم با درمان طبی کنترل نشود، باید درمان‌های دیگر مانند استفاده از لیزر یا سایر اعمال جراحی انجام پذیرد.
در گلوکوم مادرزادی و گلوکوم زاویه بسته اغلب نیاز به یکی از روش‌های جراحی گلوکوم وجود دارد که نوع آن را چشم پزشک بر حسب شرایط بیمار انتخاب می‌کند.
اگر به دلیل گلوکوم پیشرفته، بینایی بیمار از بین رفته باشد، آیا می‌توان با کمک روش‌های جدید مانند ژن درمانی یا سلول‌های بنیادی دید بیمار را بازگرداند؟
در حال حاضر همه این روش‌ها در مرحله تحقیقاتی هستند و بطور عملی قابل انجام نمی‌باشند، اما در سال‌های آینده شاهد پیشرفت‌هایی در این زمینه‌ها نیز خواهیم بود.
نقش بیمار در درمان بیماری گلوکوم چیست؟
بیمار باید درک کاملی از بیماری خود پیدا کند و بداند گلوکوم یک بیماری مزمن است که نیاز به درمان دائمی و پیگیری همیشگی دارد. همچنین مصرف منظم داروهای تجویز شده توسط چشم پزشک بسیار مهم است و می تواند از ایجاد نابینایی جلوگیری کند.
آیا هر کس گلوکوم دارد سرانجام دچار نابینایی می‌شود؟
خوشبختانه با در دسترس بودن داروهای جدید و روش‌های نوین جراحی، بسیاری از بیماران مبتلا به گلوکوم می‌توانند یک زندگی عادی داشته باشند، اما در صورتی که بیمار توجه لازم به بیماری خود نداشته باشد، این بیماری می‌تواند به نابینایی منجر شود.
